qui scriptor interdum Theophrastus nominatur is scriptor quem librum sanctus Hieronymus primum contra Iouinianum scripsit in eius libri parte 47 disserens ducatne uir sapiens uxorem dixisse refertur si pulchra esset si bene morata si honestis parentibus si ipse sanus ac diues sic sapientem matrimonium aliquando inire sed "haec autem in nuptiis raro uniuersa concordant. non est ergo uxor ducenda sapienti. primum enim impediri studia philosophiae nec posse quemquam libris et uxori pariter inseruire. multa esse quae matronarum usibus necessaria sint pretiosae uestes aurum gemmae sumptus ancillae supellex uaria lecticae et esseda deaurata. deinde per noctes totas garrulae conquestiones: 'illa ornatior procedit in publicum. haec honoratur ab omnibus. ego in conuentu feminarum misella despicior. cur aspiciebas uicinam? quid cum ancillula loquebaris? de foro ueniens quid attulisti?' non amicum habere possumus, non sodalem. alterius amorem suum odium suspicatur. si doctissimus praeceptor in qualibet urbium fuerit nec uxorem relinquere nec cum sarcina ire possumus. pauperem alere difficile est; diuitem ferre tormentum. adde quod nulla est uxoris electio sed qualiscumque obuenerit habenda. si iracunda si fatua si deformis si superba si fetida quodcumque uitii est post nuptias discimus. equus asinus bos canis et uilissima mancipia uestes quoque et lebetes sedile ligneum calix et urceolus fictilis probantur prius et sic emuntur; sola uxor non ostenditur ne ante displiceat quam ducatur. attendenda semper eius est facies et pulchritudo laudanda ne si alteram aspexeris se existimet displicere. uocanda domina; celebrandus natalis eius; iurandum per salutem illius ut sit superstes optandum; honoranda nutrix eius et gerula seruus patrinus et alumnus et formosus assecla et procurator calamistratus et in longam securamque libidinem exsectus spado sub quibus nominibus adulteri delitescunt. quoscumque illa dilexerit ingratis amandi. si totam domum regendam ei commiseris seruiendum est. si aliquid tuo arbitrio reseruaueris fidem sibi haberi non putabit sed in odium uertetur ac iurgia et nisi cito consulueris parabit uenena. anus et haruspices et hariolos et institores gemmarum sericarumque uestium si intromiseris periculum pudicitiae est; si prohibueris suspicionis iniuria. uerum quid prodest etiam diligens custodia cum uxor seruari impudica non possit pudica non debeat? infida enim custos est castitatis necessitas et illa uere pudica dicenda est cui licuit peccare si uoluit. pulchra cito adamatur foeda facile concupiscit. difficile custoditur quod plures amant. molestum est possidere quod nemo habere dignetur. minore tamen miseria deformis habetur quam formosa seruatur. nihil tutum est in quod totius populi uota suspirant. alius forma alius ingenio alius facetiis alius liberalitate sollicitat. aliquo modo uel aliquando expugnatur quod undique incessitur. quod si propter dispensationem domus et languoris solatia et fugam solitudinis ducuntur uxores multo melius seruus fidelis dispensat oboediens auctoritati domini et dispositioni eius obtemperans quam uxor quae in eo se existimat dominam si aduersum uiri faciat uoluntatem id est quod placet non quod iubetur. assidere autem aegrotanti magis possunt amici et uernulae beneficiis obligati quam illa quae nobis imputat lacrimas suas et hereditatis spe uendit illuuiem et sollicitudinem iactans languentis animum desperatione conturbat. quod si ipsa languerit coaegrotandum est et numquam ab eius lectulo recedendum. aut si bona fuerit et suauis uxor (quae tamen rara auis est) cum parturiente gemimus cum periclitante torquemur. sapiens autem numquam solus esse potest. habet secum omnes qui sunt qui umquam fuerunt boni et animum liberum quocumque uult transfert. quod corpore non potest cogitatione complectitur. et si hominum inopia fuerit loquitur cum Deo. numquam minus solus erit quam cum solus erit. porro liberorum causa uxorem ducere ut uel nomen nostrum non intereat uel habeamus senectutis praesidia et certis utamur heredibus stolidissimum est. quid enim ad nos pertinet recedentes e mundo si nomine nostro alius nominetur cum et filius non statim patris uocabulum referat et innumerabiles sint qui eodem appellentur nomine? aut quae senectutis auxilia sunt enutrire domi qui aut prior te forte moriatur aut peruersissimis sit moribus? aut certe cum ad maturam aetatem uenerit tarde ei uidearis mori? heredes autem meliores et certiores amici sunt et propinqui quos iudicio deligas quam quos uelis nolis habere cogaris. licet certior hereditas sit dum aduiuis bene abuti substantia tua quam tuo labore quaesita in incertos usus relinquere."
sanctus Hieronymus ipse autem in eiusdem libri parte 28 dicit "supra in transitu, ubi nobis aduersarius proposuerat Salomonem multinubum qui templum Dei exstruxit, strictim responderam ut per quaestiones reliquas currerem. nunc ne clamitet et hunc et alios in lege patriarchas et prophetas et sanctos uiros a nobis esse temeratos proponamus huius ipsius qui multas uxores et concubinas habuit de nuptiis uoluntatem. nemo enim melius scire potest quid sit uxor uel mulier illo qui passus est. loquitur ergo in prouerbiis 'mulier insipiens et audax inops panis efficitur'. cuius panis? nempe illius qui de caelo descendit statimque subiungit 'terrigenae apud eam pereunt et in profundum inferni incurrunt'. qui sunt terrigenae qui apud eam pereunt? utique illi qui sequuntur primum Adam qui de terra est et non secundum qui de caelo est. et rursum in alio loco 'sicut in ligno uermis ita perdit uirum suum uxor malefica'. si autem asseueraueris hoc de malis coniugibus dictum esse et ego tibi breuiter respondebo, quae enim mihi incumbit necessitas uenire in dubium utrum bona an mala futura sit quam duxero? 'melius est' inquit 'habitare in terra deserta quam cum uxore litigiosa et iracunda'. quam rarum sit uxorem sine his uitiis inueniri nouit ille qui duxit uxorem. unde pulchre Varius Geminus sublimis orator 'qui non litigat' inquit 'caelebs est.' 'melius est habitare in angulo tecti quam cum uxore maledica in domo communi'. si domus communis mariti et uxoris erigit uxorem in superbiam et contumeliam uiro facit quanto magis si ditior uxor fuerit et in domo eius uir manserit. incipit enim non uxor esse sed domina et uiro si offenderit migrandum est. stillicidia eiiciunt hominem in die hiemali de domo sua similiter et mulier maledica de propria domo. assiduis quippe iurgiis et quotidiana garrulitate facit perfluere domum eius et eiicit eum de aedibus suis id est de ecclesia. unde et supra ab eodem Salomone praecipitur 'fili, ne supereffluas'. et apostolus ad Hebraeos 'propterea' inquit 'debemus intendere amplius his quae dicuntur ne forte supereffluamus'. illud uero quis taceat quod sub aenigmate scribitur? 'sanguisugae tres filiae erant dilectione dilectae sed istae non saturauerunt eam et quartae non sufficit dicere satis est; infernus et amor mulieris et terra quae non satiatur aqua et ignis non dicit
Heloissa autem a Petro Abaelardo in epistola prima id est historia calamitatum inter alia dixisse refertur "quae enim conuentio scholarium ad pedisequas scriptoriorum ad cunabula librorum siue tabularum ad colos stylorum siue calamorum ad fusos? quis denique sacris uel philosophicis meditationibus intentus pueriles uagitus nutricum quae hos mitigant naenias tumultuosam familiae tam in uiris quam in feminis turbam sustinere poterit? quis etiam inhonestas illas paruulorum sordes assiduas tolerare ualebit?" et in epistola prima sua dicit "ubi et rationes nonnullas quibus te a coniugio nostro infaustis thalamis reuocare conabar exponere non es dedignatus sed plerisque tacitis quibus amorem coniugio libertatem uinculo praeferebam. Deum testem inuoco si me Augustus uniuerso praesidens mundo matrimonii honore dignaretur totumque mihi orbem confirmaret in perpetuo praesidendum carius mihi et dignius uideretur tua dici meretrix quam illius imperatrix. non enim quo quisque ditior siue potentior ideo et melior; fortunae illud est hoc uirtutis. nec se minime uenalem aestimet esse quae libentius ditiori quam pauperi nubit et plus in marito sua quam ipsum concupiscit. certe quamcumque ad nuptias haec concupiscentia ducit merces ei potius quam gratia debetur. certum quippe est eam res ipsas non hominem sequi et se si posset uelle prostituere ditiori. sicut inductio illa Aspasiae philosophae apud Socraticum Aeschinem cum Xenophonte et uxore eius habita manifeste conuincit. quam quidem inductionem cum praedicta philosophia ad reconciliandos inuicem illos proposuisset tali fine conclusit 'quia ubi hoc peregeritis ut neque uir melior neque femina in terris laetior sit profecto semper id quod optimum putabis esse multo maxime requiretis ut et tu maritus sis quam optimae et haec quam optimo uiro nupta sit.'"
